آنتی بیوتیک: بایدها و نباید ها

داکتر عاقله امیری

آنتی بیوتیک ها در افغانستان اغلب بنام چرک خشک کن یاد می شود- (از زبان یونانی- آنتی: ضد، بیوس:حیات)، موادی هستند که توانایی از بین بردن یا متوقف کردن تکثیر باکتری ها را دارند. در سال ۱۹۲۸ دانشمندی بنام فلمینگ برای اولین بار در آزمایشگاه های علمی، بطور تصادفی موفق به کشف “پنی سیلین” شد. دارویی که مانند معجزه ای در دنیای پزشکی، باعث نجات  جان بسیاری از سربازان زخمی جنگ دوم جهانی شد و پس از آن نیز در درمان عفونت ها به کار گرفته شد. با آنکه زمان درازی از این کشف نمی گذرد، هشدارهای جدی ای درباره آینده “میکروب ها و آنتی بیوتیک ها” در زندگی انسان وجود دارد. استفاده نادرست و سرخود از آنتی بیوتیک ها باعث شده که بسیاری از باکتریها به دارو مقاوم شوند، بطوری که اگر چاره ای اندیشیده نشود در آینده باز هم مانند گذشته های دور عفونت های ساده و جراحی ها جان بسیاری از انسانها را خواهد گرفت.

افغانستان شاید بیشترین خدمت را به مقاوم شدن باکتری ها کرده باشد. تجربه ای که شخصا از این سرزمین دارم این است که طبابت و دارو، مثل هر چیز دیگری تجارتی است که باید سود آور باشد. امکاناتی برای تشخیص عامل عفونت و نوع باکتری وجود ندارد و اگر باشد هم پزشکان از ترس زیاد شدن هزینه، طول کشیدن پروسه درمان و افزایش زحمت بیمار که ممکن است منجر به از دست دادن مشتری شان شود این زحمت را بخود نمی دهند. بیماران هم خود را یک پزشک با تجربه می دانند و از این رو اکثرا بدون مشوره با پزشک برای ساده ترین بیماریها هم آنتی بیوتیک مصرف می کنند، چیزی که در داروخانه های شهر بصورت فراوان و بدون نسخه فروخته می شود. اگر هم نزد پزشک بروند گزینه های دلخواهشان را می گویند، کسی حتما باید “پیج کاری” شود، کسی تحمل درد ندارد، کسی تابلیت را قورت کرده نمی تواند، کسی بار قبل با پنی سیلین خوب شد، این بار هم همان را میخواهد وهزاران سلیقه و خواست دیگر.

در این روزها بحث درباره این داروها بسیار است اما خوب است بدانیم:

–          برای درمان هر بیماری، خصوصا بیماریهای عفونی با پزشک مشورت کنیم، جزئیات کامل نشانه های بیماری و حساسیتهای بدن خود را بگوییم بدون اینکه دارو را تعیین کنیم.

–          عفونت معمولا همراه با تب، درد و بی قراری کلی بدن همراه است ولی تب همیشه نشانه عفونت نیست.

–          نوع دارو، مدت زمان مصرف دارو، فاصله زمانی بین وعده های مصرف و دوز(مقدار) مصرف وا بسته به میکروب عامل عفونت، شدت عفونت ، محل عفونت، و خصوصیات فرد تعیین می شود.

• نوع دارو: انواع مختلف آنتی بیوتیک باهم تفاوت دارند، هرکدام روی گونه خاصی از میکروب ها عمل می کنند و روی گونه دیگر می توانند بی اثر باشند. پس از توصیه داروی خود به شخص دیگر یا از مصرف یک دارو برای تمام بیماری ها جلوگیری کنیم.
• عامل عفونت: آنتی بیوتیک ها فقط در بیماریهای عفونی که توسط باکتری ها و بعضی قارچها ایجاد شده اند مصرف می شوند و روی ویروس ها تاثیر ندارند، عفونتهای راههای تنفسی که معمولا بنام زکام، آبریزش بینی، سرماخوردگی، گرفتگی گلو و نامهای مشابه یاد می شود اغلب علت ویروسی دارند پس نباید  برای این بیماریها آنتی بیوتیک مصرف کرد(مگر در مواقع خاص که عفونت باکتریایی باشد).
• زمان مصرف: وقتی یک آنتی بیوتیک را مصرف می کنیم، داروی مربوطه یک زمان مشخص (مثلا شش ساعت) توانایی فعالیت ضد باکتری ها را دارد و وعده بعدی دارو باید سروقت مصرف شود تا بدن توانایی مقابله با میکروب را داشته باشد، تاخیر و مصرف نامنظم دارو باعث مقاوم شدن میکروبها می شود. همچنان از بین رفتن یا ادامه یافتن علائم بیماری دلیلی بر قطع یا ادامه دادن دارو نیست، هر آنتی بیوتیک یک مدت زمانی “حداقل” دارد که حتی در اثر بهبود یافتن ظاهری باید دوز درمان را  تکمیل کرد و همچنان یک مدت زمانی “حداکثر”.
• محل عفونت: اگر در محلی یک توده چرکی (آبسه) وجود دارد درمان با آنتی بیوتیک حتما باید بعد از تخلیه عفونت از محل مورد نظر باشد، در غیر اینصورت تاثیری ندارد.
• خصوصیات فردی: در تجویز آنتی بیوتیک باید سابقه حساسیت، حاملگی، شیردهی، بیماریهای دیگر خصوصا بیماری های کبد(جگر) و کلیه (گرده)، وزن فرد و غیره در نظر گرفته شود.

–          تزریق آنتی بیوتیک، راهی برای بهبود سریع نیست، بلکه غلظت بالاتری از دارو را در زمان کمتری وارد جریان خون می کند، تزریق وریدی تنها در عفونتهای خیلی شدید، زمانی که حساسیت گوارشی به دارو وجود دارد یا دارو از طریق دستگاه گوارش جذب نمی شود استفاده می شود.

–          تمام داروها علاوه بر تاثیرات مثبت در درمان بیماری، تاثیرات جانبی هم دارند.از تاثیرات جانبی و ناخواسته آنتی بیوتیک ها می توان به تاثیرات مخرب روی گرده ها، جگر، سیستم عصبی، تب،کم خونی، تشنج و شوک بسیار شدید اشاره کرد.

–          مصرف طولانی مدت آنتی بیوتیک علاوه بر مقاوم ساختن باکتریها باعث برهم خوردن تعادل میکروبهای مفید بدن شده و باعث اسهال یا قبضیت، کم خونی و پوکی استخوان، کاهش وزن، پندیدگی و دیگر علایم می شود.

–          مصرف سفتریاکسون (Ceftriaxone) که یکی از آنتی بیوتیک های بسیار متداول و مورد استفاده در افغانستان می باشد، بعلت ایجاد حساسیت و حتی شوک، در بسیاری از کشورها ممنوع بوده و تنها برای عفونت های خیلی شدید مثل مننژیت یا اندوکاردیت(عفونت دریچه های قلب) استفاده می شود.

امیدوارم در آینده ای نزدیک شاهد پیشرفت سریع و درست علم و خصوصا طب، در افغانستان بوده و با احترام گذاشتن به صحت خویش، و درنظر گرفتن اینکه رفع درد و خطر امروزی باعث خطری بزرگتر برای فردایمان نشود، از درمانهای سنتی و مصرف سرخود دارو جلوگیری کنیم.